Bloedmooi Cambodja

In tegenstelling tot onze vorige korte beschrijving van Singapore nu een ietwat uitgebreider verslag over Cambodja. Heb je even? Cambodja is namelijk een te bijzonder land in vele opzichten en dan is het ook nog een special voor PH te U over de mensen, het contact, de cultuur en ga zo maar door. 

Het verhaal begint in Phnom Penh waar we een vijftal dagen verblijven. Hier kunnen we ook ons visa regelen voor Vietnam en er is voldoende te zien en om een begin te maken in het begrijpen van Cambodja. Cambodja is een zeer getraumatiseerd land en dat merk je nog in veel zaken.  Even een klein stukje achtergrond voor wie deze afschuwelijke geschiedenis niet kent, want het is belangrijk om de inwoners van dit land te begrijpen. Wij bezoeken eerst Choeng Ek, beter bekend bij de meeste als de 'Killing Fields'. (Ik dacht eerlijk gezegd altijd dat deze in Vietnam waren vanwege de gelijknamige film). Dit is slechts één van de 300 plekken waar de Rode Khmer in '75 begon met het vermoorden van bijna 2 miljoen Cambodjanen. We doorlopen het terrein terwijl we op een headset de geschiedenis horen en een aantal overlevende die hun verhaal doen. Op 17 april 1975 werden de nieuwe leiders eerst nog met grote vreugde op de straten van Phnom Penh binnengehaald. Dit duurde niet lang want drie uur later werd de hele stad schoongeveegd. Mensen werden naar het platteland gestuurd om daar te werken. Gestudeerde mensen, monniken, onderwijzers, medici en mensen met een bril werden naar plekken als deze gebracht, later ook mensen die zich niet naar het nieuwe regiem van Pol Pot wilden voegen. Vrouwen en kinderen werden niet gespaard, de ideologie was absurd en vertoond veel overeenkomsten met andere welbekende genocides.  Het is werkelijk een gruwelijk verhaal en de rillingen lopen ons over de rug terwijl we langs de massagraven lopen. Nog niet alle resten zijn opgeruimd (mede uit respect voor de overledenen), waardoor als het regent er nog wel eens wat boven komt. Je ziet dan ook resten kleding en andere zaken tussen het zand liggen. Het meest vreselijke is de killing tree, waar kleine kinderen soms nog baby's werden vermoord. Kogels waren te duur dus er werden allerlei andere middelen ingezet om het leven te beëindigen. En dit alles vanuit een ideologie die ook zoveel lijkt op al de andere genocides die we kennen. Op het platteland mocht men geen machine meer gebruiken en werden er spartaanse middelen ingezet om het volk aan het werk te houden. Er moest gewerkt worden 'from dust till dawn' en er waren strenge regels, de rijstproductie moest verdrievoudigd worden. Mannen vrouwen en kinderen boven de 6 jaar werden in verschillende kampen ondergebracht.  Volgers van Pol Pot werden meestal gerecruteerd op het platte land en kregen de mededeling dat veel van hun ongeluk te wijten was aan die rijken en geleerden uit de stad. Verdrietig verlaten we twee uur later het terrein en begeven ons naar de S21, de Tuol Sleng gevangenis. In die tijd het centrum van een netwerk van 200 gevangenissen. Hier, in een oud lyceum, werden mensen gedwongen valse bekentenissen af te geven. Als ze niet meewerkte werden ze gemarteld tot het moment dat ze het wel deden. En na het ondertekenen van hun bekentenis werden ze ter dood gebracht. Wat een indrukwekkend en tragisch geheel. Heel het gebouw laat nog sporen zien van de gebeurtenissen en doordat er in deze tijd goede documentatie van iedere gevangen werd bijgehouden zijn er van veel gevangenen fotos gevonden en hier tentoongesteld. In alle ruimtes en gangen wordt je aangestaard door al deze gezichten. Op een groot bord hangen de regels van de S21, 'veiligheidsmaatregelen' werden ze wrang genoeg genoemd. Overweldigend, naar en verdrietig. Als we later door de stad lopen zijn we ons eigenlijk pas bewust van het feit dat je bijna geen oude mensen ziet hier in de stad. Bij navraag blijkt 13 % van de inwoners van het gehele land maar boven de 50 jaar te zijn. 50 % is onder de 22. Als we 's avonds eten bij een barretje om de hoek en in gesprek raken met de twee jonge obers verteld één van hen dat zijn grootouders inderdaad ook door Pol Pot zijn omgebracht. Door het ombrengen van al die geleerden is het land nog steeds bezig met het inhalen van een intellectuele achterstand. Onderwijzers, medici etc.. al de oude ervaring en kennis weg. Het leed is vaak nog voelbaar, hoewel er tegelijkertijd een soort van opportunistische houding lijkt te zijn. Maar dit vooral bij de jongeren in de stad. De jongens zijn erg open over de gebeurtenissen en het verdriet enerzijds, anderzijds merk je dat er met een verwachtingsvolle blik naar de toekomst gekeken wordt. Hoe gaat het land zich verder herstellen? Er moet nog veel gebeuren, hun salarissen zijn laag en opleidingen zijn duur. En dit is niet de laatste keer dat mensen ons  vertellen dat er nog veel problemen zijn in dit land en dat de opbouw spannend blijft. 

Phnom Penh is een behoorlijk grote stad ruim 1,5 miljoen inwoners (voor 1975 waren dat er 2 miljoen). Voornamelijk laag bouw, honderdduizenden karretjes en kleine restaurantjes. Ik denk dat de ene helft van Phnom Penh kookt en de andere helft het opeet. Ons hotel bevindt zich in een wijk waar veel nieuwe kleine restaurantjes zijn en waar je voor maximaal 5 USD de meest fantastische gerechten kunt verorberen, wij zijn overduidelijk fan van de Khmer keuken en het zal onze kookkunsten in de toekomst zeker verrijken. We proberen veel verschillende, genieten er volop van. Er rijden heel veel tuktuks, een mooie chaotische drukt. Er zijn wellicht vier stoplichten en alles rijdt en wandelt dwars door elkaar heen. Een bijzondere vorm van verkeersverhandelingen, maar het werkt. Als je over wilt steken met je Tuktuk begin je gewoon die kant op te sturen, de daarop anticiperende tegenligger houdt een beetje in en hupsakee je bent aan de overzijde, appeltje eitje. En iedereen lijkt er aan mee te werken. Je moet daarbij natuurlijk wel flink bij toeteren. Er zijn nog geen diesel voorschriften oid, dus de uitstoot is hoog.Langs de weg wordt gekookt en houden moeders met een schuin oog hun kroost nauwlettend in de gaten. De kleintjes lopen luierloos rond en spelen in de goot.  Als we 's avonds thuiskomen kunnen we steeds de laag roet van ons lijf vegen. 

De Angkor Wat in Siem Reap is natuurlijk niet te missen als je in Cambodja bent. Angkor Wat  is de naam die gebruikt wordt om het uitgebreide tempelcomplex in Cambodja te duiden, het grootste religieuze monument in de wereld, met een oppervlakte van 126,6 hectares, enorm dus. Het werd oorspronkelijk gebouwd als een hindoetempel voor het Khmer-rijk en transformeerde geleidelijk in een boeddhistische tempel tegen het einde van de twaalfde eeuw. Het werd gebouwd door de Khmer koning Suryavarman II in de vroege twaalfde eeuw in Yaśodharapura, de hoofdstad van het Khmer-rijk, als zijn staatstempel en uiteindelijke praalgraf (Bron Wikipedia). Iedere tempel heeft zijn eigen karakter en het is prachtig om deze uitgebreid te bezoeken. Wij bezoeken de verschillende tempels in drie dagen. En dan hebben we nog niet alles gezien, maar wel heel veel. En dit is een echte aanrader. Doordat we in het 'regenseizoen' zijn = het laag seizoen en dus behoorlijk rustig wordt ons verteld. Toch is het nog druk zat en is het een kunst om foto's te maken zonder toeristen. Onze absolute favoriet is de Bayon tempel. Deze werd gebouwd door Jayavarman VII en  dit was zijn staatstempel. De Bayon is de meest centraal gelegen tempel van de oude Angkoriaanse hoofdstad Angkor Thom. Deze tempel heeft op ieder van haar torens vier gezichten, die elk een andere kant op kijken, geniaal en zeer fotogeniek.Dat het laagseizoen is merken we ook aan de vele verkopers van broeken, t-shirts, souvenires en de restaurant houders. Iedereen vraagt je aandacht: special price, only for you, just ooone doooolaaaaar of I will cook for you, i love you, special price en dat gaat de hele dag door. We spreken Pip, een restaurant houdster. Zij is erg open en verteld over de situatie van haar dorp, hier heel dicht bij. Normaal verbouwen we ook rijst, maar het regent dit jaar veel te weinig, de rijstvelden zijn droog en we kunnen niet oogsten. We moeten nu vooral leven van mijn inkomsten hier van het restaurant. De grote touringsbussen gaan naar de grote restaurants en komen niet hier eten of drinken, zij nemen alles zelf mee. Voor ons is er weinig te doen in het laagseizoen. Ik moet zorgen voor mijn vijf kinderen en voor mijn ouders. We hebben het slecht dit jaar. 

Ons volgende hoogtepunt is Krâchêh, We bezoeken daar van alles en nog wat in een dagtrip met een tuktuk. Het is wederom 35 + graden en fietsend is het ons te ver en vooral te warm, de gevoelstenperatuur is door de enorme hoge vochtigheidsgraad nog heftiger. Het mooiste van deze dag is wel een boottocht over de Mekong rivier.  

De Mekong heeft haar oorsprong in China en behoort (op sommige lijsten) tot een vande tien grootste / langste rivieren ter wereld.  Qua breedte doet ze overigens niet onder voor de Amazone in Peru / Brazilië. Hier leeft een dolfijnensoort welk wordt bedreigt met uitsterven. De Irrawaddy dolfijn is prachtig. Ze heeft niet die prachtige snuit die wij kennen van de dolfijnen die we tot nu toe zagen. De bootsman troggelt ons nog wat extra dollars af, het is duidelijk dat er weinig te verdienen is in het laag seizoen. Helaas spreekt hij maar 3 woorden engels, dus echt communiceren zit er deze keer niet in. Wel weet hij precies hoe de dolfijnen zwemmen en we zien ze in overvloed. Onderweg rijden we door een lintdorp, het volgt de Mekong rivier en mensen leven van en aan de rivier. Houten huizen op palen, het slaapgedeelte. Onder het huis wordt gekookt, gegeten en gespeeld en uitgerust / geschuild voor de zon. Kraampjes met sticky rice en grote pannen waarin de maiskolven worden gekookt. Daar achter de rijstvelden en de heuvels die prachtige plaatjes geven. Als we langs rijden worden we vrolijk toegezwaaid en begroet. Vooral kleine kinderen doen het goed, lijkt wel alsof ze een lesje; 'say hello to strengers' hebben gevolgd. Het is wel heel schattig. Het grootste deel van het verkeer dat we tegenkomen zijn brommertjes, veelal met wonderlijke ladingen. Hele bossen hout, manden vol biggetjes, soms een heel varken achterop, of gewoon met zijn vieren op een honda classic. Je ziet het allemaal. 

In Senmonoron, een klein stadje in de provincie Mondulkrini verblijven we een aantal dagen. Het ligt iets hoger (800 meter boven zeeniveau) en daardoor ook iets koeler. Zalig, 's avonds kun je  een trui en lange broek aantrekken, ook wel weer eens lekker. Overdag is het overigens nog net zo warm als we een dag gaan hiken en boven op een berg de olifanten ontmoeten. Het is fantastisch, de olifanten komen over de rug van de berg aangelopen en krijgen van ons bananen en later wandelen we met ze over de berg door het bos. Het zal voor iedereen inmiddels duidelijk zijn dat op een rug zitten van een olifant niet goed voor deze dieren is. Hier in Senmonorom zijn er verschillende organisaties waar je de olifanten in de natuurlijke omgeving kunt ontmoeten. In de middag gaan we samen met de olifanten te water, samen zwemmen en ze een lekkere schrobbeurt geven. Het valt overigens nog niet mee om bij ze te komen want ze zijn stiekem in het diepere deel van de rivier gaan staan. De stroming is sterk en met veel gedoe komen we dan eindelijk met onze bezems bij en later op de olifant, want in het water mag je wel op hun rug zitten. De olifant vindt het duidelijk lekker dat we hem schrobben en spuit af en toe met de slurf een beetje water op de rug(lees op mij). Maar dit was echt tof. We kijken tevreden de olifanten na als ze schoon gewassen terug het bos in lopen. Wij vonden het magisch en de olifanten leken te genieten van de lunch en de wasbeurt in het bijzonder.

Echter er is veel te doen in het dorp over en tussen de verschillende projecten. Ook wordt er met een scheef oog gekeken naar de NGO's, de projecten, de community, want wie verdiend hier nou eigenlijk aan. Wat doet het met de tradities en de cultuur van de Bunong mensen (de indigenous). Wanneer je je hierin gaat verdiepen en in gesprek bent met de locals komt er van alles naar boven. In gesprek met enkele locals lijkt het geld zeker niet altijd ten goede te komen van de Bunong. De meeste Bunong, net als andere heuvel stam gemeenschappen in de regio, praktiseren het  animisme (Een animist gelooft in het bestaan van goede en kwade geesten, die kunnen huizen in onder meer bomen, dieren en gebruiksvoorwerpen. De geesten moeten goed gestemd worden door ze offers te brengen, het houden van rituelen, rituele dansen en het houden van taboeregels). De olifant neemt in hun overtuiging een belangrijke plek in. Ook hier heeft de rode Khmer haar sporen achtergelaten. In de tijd van de rode Khmer werden veel van hen elders te werk gesteld (voornamelijk aan de grens met Laos) en werden de olifanten vrij gelaten of gedood. Er zijn inmiddels niet heel veel olifanten meer over en zeker geen wilde. Er is duidelijk een tweedeling om naar het geheel te kijken. Het toerisme en de daarbij behorende ondernemers  zijn  een bedreiging voor de originele cultuur en zeer rijke tradities van de mensen hier. Mensen vertellen openlijk over de consequenties die daaruit voortvloeien en het verlies van inkomen bij de locals. Dat er daarnaast nog eens enorm veel tropisch woud wordt gekapt is ook een onderwerp van gesprek. Het tropisch woud heeft in de afgelopen 10 jaar zeker 60 % van haar volume ingeboet. Het meeste hout wordt naar Vietnam afgevoerd en wie er beter van worden... zeker niet de lokalen bewoners. Eén van onze gidsen, een Bunong, verteld over wat de consequenties zijn voor hem en zijn gezin. Zijn meisje is zwanger, hij moet voor zijn ouders zorgen er moet brood op de plank komen. Het is gods onmogelijk om een goed betaalde baan te vinden.  Hij is nog geen 30 jaar en verteld dat het voor hem vroeger niet mogelijk was om naar school te gaan. Vanuit zijn dorp was het zeker twee uur lopen en het was niet veilig voor kinderen om 's middags weer naar huis te lopen. Het is pas de laatste 5 jaar veilig. Tot die tijd  verdwenen er nog regelmatig kinderen die werden opgepikt en werden verhandeld. Zijn ouders werden te werk gesteld onder het regime van Pol Pot. Beiden dragen hier nog steeds de sporen van, vader herinnert zich er niets meer van door de mishandelingen die hij in die tijd moest doorstaan. Wij zijn continu in gesprek over wat nu wel en niet goed is voor toeristen om te doen, dit lees je ook op veel sites en blogs. Want wanneer help je wie en wat is goed en wanneer is het zeker niet goed, het is lastig te achterhalen. Tegelijkertijd verdiend deze man hier niet veel maar wel net voldoende om zijn familie mee te onderhouden wanneer er toeristen zijn die de Santuary bezoeken.

Zodra we de stad achter ons laten is het groen, prachtig. Snel zitten we midden in de natuur. Jungle afgewisseld met de uitgestrekte rijstvelden. De daarbij behorende geluiden. De gekko's, die continu hun eigen naam roepen (beetje nasaal sprekend 'Ghekkoh, ghekkoh" kun je het prima nadoen en af en toe lijken ze een diepe zucht te laten), de nooit stoppende zang van de krekels en 's ochtends de vogels. Wij genieten daar erg van.  Meer dan ooit deze reis moet ik (M) vaak denken aan de woorden schoonheid en troost die ik meekreeg in mijn laatste opleiding. Zoveel schoonheid maar ook zo enorm veel verdriet, zoveel nog overduidelijke restanten van het trauma dat zich hier van 75-79 afspeelden en de afgelopen dertig jaar duidelijk haar impact heeft gehad. De allesverwoestende burgeroorlog. We bewegen ons langzaam richting de grens van Vietnam. In Ban Lung onze laatste Cambodjaanse verblijfplaats verblijven we eigenlijk langer dan gewenst maar we kunnen 12 september pas Vietnam in dan start ons Visa. We vinden een prachtig guesthouse, de Tree Top met uitzicht over het dal en prachtige houten bungalow met een fijne veranda. Echt genieten hier, een mooie rustige plek met ook nog eens een fijn restaurantje. 

Toch besluiten we ons nog maar eens te wagen aan een drie-daagse trekking. Er ligt een groot nationaal park, Virachey NP, het grootste goed bewaarde stuk jungle van Cambodja, strak tegen de grens van Laos. Het nationale park is in beheer van de lokale bevolking. De tocht begint met een motorritje van zo'n 50 kilometer. Het eerste stuk van de weg is geasfalteerd en rijdt lekker weg (gelukkig zitten we achterop, nu zijn wij eens dat vrachtje dat wordt vervoerd, inclusief hangmatten onze rugzakken en eten voor drie dagen). Het tweede deel gaat over de rode ongeasfalteerde weg. Gezien de regen van de afgelopen dagen is deze bij tijd en wijlen behoorlijk glibberig en er zijn diepe kuilen. Smiley en Tod onze chauffeurs zijn duidelijk ervaren en als een soort skippybal doorstaan we de laatste 20 kilometer. Aan het einde van de weg, een klein dorpje, waar een gemotoriseerde kano op ons wacht en ons in 45 minuten over de River San naar de ranger brengt. Cho, de ranger is een van de inidiginous uit het dorp die de route in de jungle goed kent. We lopen door de rijstvelden nog even langs zijn 'farmhuis' en dan gaan we op pad. We krijgen de eerste natte voeten, passeren de 'buffels' die buiten de regentijd worden gebruikt voor het werk op het land. Nu de rijst met zijn voeten in het water staan zijn zij even niet welkom. We steken de eerste beek over. Twee meisjes, mandjes op de rug vol vers geplukte groenten laten de buffels badderen. Wij lopen nu nog over een soort van pad, we lunchen ergens tussen de mieren en wat we niet op kunnen delen we met de twee honden van Cho die met ons mee zijn. Rond een uur of vier bereiken we het kamp. Een geraamte van bamboe aan de voet van de waterval. Met een plastic doek erover heen en de hangmatten opgehangen ziet er al snel als een echt kampje uit. Terwijl de heren vuur maken en de voorbereidingen treffen voor het diner mogen wij ons vermaken in de prachtige pool van de waterval. Dit levert twee schone lijven op (wt heftig nodig was) en Willem zijn eerste twee bloedzuigers, gatver, toch smerig om die zwarte dikkerds op de benen te zien zitten. Ze worden er door Tod snel afgewerkt door wat anti reppelent op het beest te spuiten. Het blijft wel achterlijk lang bloeden door de door de etterbak aangebrachte bloedverdunner. Overigens is Willem er behoorlijk relaxt onder, als Machteld de eerste bloedzuiger (heel surrealistisch beeld) kwispelend haar sok in probeert te kruipen gilt zij beter dan de eerste de beste keukenmeid.  Van dunnen bamboe stam worden vier koffie / thee kopjes gefabriceerd. Een brede bamboe stam wordt gevuld met groenten en water en op het vuurtje gezet. Dit wordt met de rijst en wat stukjes kip een heerlijke maaltijd. We drinken rijstwijn bij de rivier terwijl de sterren aan de hemel staan en de vuurvliegjes rondfladderen. Top! Rond 1900 begint het te regenen. Hard te regenen. Steeds harder, met donder en bliksems... oeps de waterval gaat een tandje harder, wordt breder, het water in de rivier stijgt gedurende de nacht. Tod slaapt slecht want hij houdt het water continu in de peiling ;). Het stijgt tot zo'n 30 cm van ons kamp en gelukkig maar anders hadden we moeten verkassen. Rond 6 uur 's ochtends stopt het met regenen. We wachten tot het water ruim zakt, want zegt Cho, we moeten vandaag de rivier een aantal keer kruisen om bij ons volgend kamp te komen. Na twee uur wachten vertrekken we. Het eerste stuk van de wandeling is stijl, glibberig en we gaan zeker een paar keer onderuit. Soms bijna onmogelijk om omhoog te komen. Cho, de reddende engel maakt twee bamboe wandelstokken en vanaf dan gaat het redelijk. We lopen deze dag zo'n 8 uur, door beken, dwars door de jungle, soms olifant paadjes, soms ook even niks, maar Cho vindt altijd weer een pad. De honden vangen samen een grote lizard, die is voor vanavond zegt Tod. tien bloedzuigers later komen we bij het volgende kamp. Het kamp wordt direct in orde gebracht want de regen hangt alweer in de lucht. De Lizard gaat op het vuur net als een mooie grote aubergine. Het maaltje is klaar net voordat de regen weer begint te druppelen. Gelukkig deze nacht maar een klein beetje, we slapen heerlijk. 

De laatste dag looen we in vier uur terug naar het huis van Cho. We maken kennis met zijn vrouw en vier dochters. Allen nog nooit op school geweest. De oudste is 19. Misschien volgend jaar dan komt er een schooltje in het dorp. Ook Cho en zijn vrouw kunnen niet lezen en schrijven. Het is warm in het huisje, dit is niet hun echte huis dat is in het dorp en van iets meer gemakken voorzien. Hier zijn ze als ze op het land werken. Ze verbouwen rijst en groenten voornamelijk voor eigen gebruik. Bij de twee oudste parelt het zweet op neus en voorhoofd. Niet zo gek want onder een blouse dragen zij allebei een fijne katoenen coltrui en over de spijkerbroek een rok. En dit terwijl het zo'n 35 graden is en lekker hoge vochtigheid (85 %?) Ze willen hun huid zo licht mogelijk houden. Cambodjaanse mannen houden van een lichte huid verteld Smily ons later. 

 Na de lunch de boot weer in,onderweg begint het weer te plenzen, en dan de motor op en in de stromende regen terug naar Ban Lung. Als we Ban Lung binnenrijden zijn de wegen verandert in rivieren. Bij ons guesthouse is de electriciteit uitgevallen door een blikseminslag ergens in de buurt. 

We blijven nog een paar dagen in Ban Lung, doen nog wat wandelingen en fietstochtjes maar brengen ook tijd door in gesprek met Narin die onze hulp inroept bij een projectplan. Dit doen we natuurlijk graag. 's Avonds spelen we een spelletje en worden geholpen door de kinderen van de eigenares, super gezellig. 

We lezen en bereiden ons maar weer voor op ons volgend avontuur. Maandag de 12e gaan we naar Vietnam. De 15e ontmoeten we Sicco Jan in Hanoi (collega van Willem) en daar zien we ontzettend naar uit. 

Bedankt weer voor het lezen en tot ergens in Vietnam.

Zoen Willem en Machteld